Po kilkumiesięcznej przerwie program „Czyste Powietrze” ma zostać wznowiony. Planowany termin to 31 marca 2025 roku. Jednak im bliżej tej daty, tym więcej pytań zamiast odpowiedzi. Co zmieni się w największym polskim programie antysmogowym i jak wygląda jego przyszłość?
Spis treści
Dlaczego program został zawieszony?
Z końcem listopada 2024 roku „Czyste Powietrze” zostało nagle wstrzymane. Oficjalny powód? Konieczność gruntownej reformy i uszczelnienia systemu dotacji. W trakcie realizacji programu wykryto liczne nadużycia, zwłaszcza w obszarze najwyższych poziomów dofinansowania oraz prefinansowania inwestycji. Skala problemu była znacząca – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) skierował do prokuratury zawiadomienia dotyczące firm podejrzewanych o wyłudzenie środków o wartości blisko 600 milionów złotych. Przykłady? Drzwi montowane w domach beneficjentów za 40 tysięcy złotych czy używanie minimalnych ilości materiałów izolacyjnych.
Wznowienie z nowym budżetem i zaostrzonymi zasadami
Decydujący dla dalszego losu programu będzie zastrzyk gotówki z Funduszu Modernizacyjnego Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI). Mowa o 10 miliardach złotych, o które NFOŚiGW zawnioskował 20 lutego 2025 roku. Decyzja EBI miała zapaść do 18 marca, a ostateczne zatwierdzenie przez komitet z udziałem Komisji Europejskiej przewidziano do 1 kwietnia. Bez tych środków trudno mówić o dalszym finansowaniu programu.
Jak dotąd, „Czyste Powietrze” podpisało umowy na 29,4 miliarda złotych, z czego 14,8 miliarda już wypłacono. Do rozdysponowania pozostało jeszcze 14,6 miliarda złotych. Dalsza realizacja programu w nowej formule ma zapewnić lepszą kontrolę nad wykorzystaniem środków.
Jakie zmiany czekają beneficjentów?
Minister klimatu i środowiska Paulina Hennig-Kloska zapowiedziała, że zmiany mają uczynić „Czyste Powietrze” bardziej przejrzystym i skutecznym. Oto najważniejsze z nich:
- Zaliczki bezpośrednio dla beneficjentów, a nie dla wykonawców – ma to ukrócić nadużycia ze strony firm wykonawczych.
- Limity kosztów dla poszczególnych kategorii wydatków, aby uniknąć zawyżania cen.
- Zmiana progów dochodowych i poziomów dofinansowania, dostosowanych do nowych warunków rynkowych.
- Brak dopłat do ogrzewania gazowego – wyjątkiem będą osoby, które już zakupiły piece gazowe przed zawieszeniem programu.
- Zaostrzone kryteria przyznawania najwyższego poziomu dofinansowania, w tym wymóg bycia właścicielem nieruchomości przez określony czas przed złożeniem wniosku.
- System operatorów wspierających obywateli, wdrażany przez gminy i wojewódzkie fundusze ochrony środowiska, ma ułatwić proces inwestycji.
Co więcej, planowane są dokładniejsze kontrole beneficjentów i wykonawców, co ma wyeliminować nieuczciwe praktyki, które podważyły zaufanie do programu w przeszłości.
Krytyka i wątpliwości Polskiego Alarmu Smogowego
Polski Alarm Smogowy (PAS), który od lat monitoruje „Czyste Powietrze”, nie kryje sceptycyzmu. Choć do wznowienia programu zostało raptem kilka tygodni, PAS alarmuje, że wciąż brakuje konkretów. – „Zamiast regulaminu i wymogów, mamy tylko medialne zapowiedzi” – mówią przedstawiciele organizacji.
PAS obawia się również, że dostęp do programu będzie trudniejszy dla osób o niskich dochodach, zwłaszcza mieszkających w domach o zapotrzebowaniu energetycznym poniżej 140 kWh/m²/rok. Brak wystarczającego wkładu własnego może wykluczyć najuboższych z możliwości skorzystania z dotacji.
Co więcej, do 31 marca 2025 roku wciąż nie będzie pewności co do decyzji EBI w sprawie kluczowych 10 miliardów złotych. To, zdaniem PAS, stawia cały program pod znakiem zapytania.
Lista ZUM i problemy z pompami ciepła
Jednym z najbardziej kontrowersyjnych aspektów nowej odsłony programu jest Lista Zielonych Urządzeń i Materiałów (Lista ZUM). Dofinansowanie będzie możliwe wyłącznie dla urządzeń z tej listy, co – według branży grzewczej – może wyeliminować tysiące modeli pomp ciepła i innych urządzeń.
Producenci zwracają uwagę, że proces uzyskania wpisu na Listę ZUM jest kosztowny i czasochłonny, co ogranicza liczbę dostępnych modeli. Problemem są także nowe wymogi certyfikacyjne – NFOŚiGW ma zamiar uznawać jedynie wybrane europejskie certyfikaty jakości, takie jak EHPA-Q, HP Keymark czy Eurovent, ale bez oficjalnych wytycznych trudno przewidzieć, które urządzenia znajdą się na liście.
Branża obawia się również, że popularne pompy ciepła typu powietrze-woda oraz powietrze-powietrze zostaną wykluczone z programu. Te ostatnie nie są objęte dofinansowaniem, bo żaden producent nie zgłosił ich do rejestracji na Listę ZUM – procedura jest po prostu zbyt droga.
PAS podnosi dodatkowo kwestię urządzeń, które nie znalazły się w Europejskim Rejestrze Etykiet Energetycznych (EPREL). Około jednej trzeciej urządzeń może nie mieć wymaganej etykiety, co budzi kontrowersje, bo bez niej sprzedaż sprzętu w UE nie jest legalna.
Czyste Powietrze – największy program antysmogowy w Polsce
Program „Czyste Powietrze”, uruchomiony w 2018 roku, pozostaje największą inicjatywą walki ze smogiem w Polsce. Do tej pory pomógł sfinansować wymianę źródeł ciepła i termomodernizację tysięcy budynków. Jego nowa odsłona ma być bardziej przejrzysta, lepiej kontrolowana i dopasowana do realiów rynku.
Pytanie, czy wdrażane zmiany będą wystarczające, aby przywrócić zaufanie obywateli i faktycznie poprawić jakość powietrza w Polsce. Decydujące będą nadchodzące tygodnie, bo choć start programu zaplanowano na 31 marca, to nadal wiele elementów układanki pozostaje nieznanych.
Zapraszamy do odwiedzenia naszej strony gsenergia.pl, gdzie znajdą Państwo pełen zakres naszych usług.
Oferujemy m.in.: Audyty Energetyczne, Świadectwa Charakterystyki Energetycznej oraz nasze nowości: Technologie Wodorowe, Wsparcie w Pozyskiwaniu Fuduszy i rozwiązania w zakresie Dekarbonizacji.
Odkryj więcej!
- Podatek od fotowoltaiki – co muszą wiedzieć właściciele instalacji PV?
- Taryfa przyszłości czy tylko chwilowa zmiana? Nowe zasady gry na rynku energii
- Syntetyczna benzyna z węgla: niemiecka technologia, polski potencjał.
